صنعت فرش که یکی از صنایع اصلی شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل می باشد، به صورت مقطعی ادامه حیاتش با تأثیرپذیری از اوضاع متلاطم اقتصاد ایران با بحران مواجه می شود. هر چند در این میان عوامل متعددی دخالت دارند امّا وارداتی بودن دستگاه های بافندگی و عدم انتقال فناوری آن به ایران نیز از جمله عواملی هستند که آسیب پذیری این صنعت را تشدید می کنند. در واقع، در حالی که بسیاری از سرمایه گذاران بهره مندی از یارانه های دولتی، تعرفه های وارداتی پائین و ... را به عنوان سیاست های مؤثر در خروج از بحران پیشنهاد می کنند، بی توجهی به انتقال فناوری نویدبخش آینده ای سخت است.

انسان­‌ها همواره در زندگی خود درگیر مبادله‌اند. آنها هنگامی که کالاها و خدمات مورد علاقۀ خود را انتخاب می‌کنند به ناچار دیگر کالاها و خدمات -که آنها هم مورد علاقه‌شان می‌باشد- را از دست می‌دهند. به عبارت دیگر تصمیم‌گیری مستلزم تعویض یک هدف با هدف دیگر است.

این قاعده در جامعه نیز حاکم است. هنگامی که مردم در اجتماع بزرگی زندگی می‌کنند با مبادلات بسیار زیادی مواجه می‌شوند. از جمله این مبادلات بسیار مهم در جوامع امروزی مبادلۀ میان کارایی و عدالت است. کارایی به معنای آن است که جامعه از به کارگیری منابع کمیاب و محدود خود حداکثر بازدهی را به دست ‌آورد. عدالت نیز به این معناست که منافع ناشی از به کارگیری منابع و عوامل تولید کمیاب به صورت عادلانه و با رعایت انصاف میان افراد جامعه تقسیم شود. به عبارت دیگر کارایی به اندازۀ کیک، و عدالت به نحوۀ تقسیم کیک مربوط می‌شود. غالباً هنگامی که سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها تدوین می‌شوند این دو هدف در تعارض با یکدیگر قرار می‌گیرند.

اشاره‌ای به چالش سیاست‌گذاری نوآوری فناورانه در ایران

تفاوت بین سطح استاندارد زندگی یا رفاه در کشورهای مختلف دنیا بسیار زیاد است. در سال 1997 متوسط درآمد سالانۀ مردم آمریکا 29000 دلار و در همین سال متوسط درآمد سالانۀ مرم مکزیک و نیجریه به ترتیب 8000 و 900 دلار بوده است. این تفاوت فاحش در درآمد متوسط مردمان یک کشور در شاخص‌های مختلفی که کیفیت زندگی را نشان می‌دهند، منعکس می‌شود. شهروندان با درآمد بالا در مقایسه با شهروندان کشورهایی با درآمد متوسط و اندک، از تلویزیون بیشتر، تغذیه و بهداشت بهتر، و امید به زندگی بیشتری برخوردارند.

انسان‌ها همواه در زندگی خود درگیر مبادله می‌­باشند. آنها هنگامی که کالاها و خدمات مورد علاقۀ خود را انتخاب می‌کنند مجبور می‌شوند کالاها و خدمات دیگری که آنها هم مورد علاقه‌شان می باشند را از دست بدهند. به عبارت دیگر تصمیم‌گیری مستلزم تعویض یک هدف با هدف دیگر است.

پیشینۀ نوآوری در جوامع مختلف بشری به قرن­‌ها قبل باز می­‌گردد. جایی که انسان همواره درگیر ایده‌­ها، محصول‌­ها و روش­‌های جدید برای پاسخ­گویی به نیازهای فردی و اجتماعی خود بوده است. شومپیتر در سال 1950 مدعی شده بود که سازمان­‌ها برای تجدید ارزش دارایی‌­هایشان باید دست به نوآوری بزنند. با این حال، در دهه­‌های اخیر به دلیل پیچیدگی روابط، جهانی‌شدن و رقابت روزافزون و بدون بازگشت در عرصه­‌های اقتصادی، نوآوری از دیدگاه اقتصاددانان و سیاست­‌گذاران، ارزش ویژه­‌ای پیدا کرده و به عنوان عامل کلیدی تولید ثروت، توسعۀ اقتصادی، خلق ارزش و مزیت رقابتی پایدار، عامل حیاتی زنده­‌ماندن و رشد شرکت­‌ها و نیز پاسخگویی به بخشی از چالش‌­های اجتماعی شناخته شده است. به بیان دیگر آنچه به نوآوری ارزش و اهمیت خاص بخشیده، توان آن در سرعت‌­بخشی به توسعه اقتصادی و اجتماعی است.

یک سؤال کلیدی که پیش روی کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه وجود دارد این است که آیا بخش عمومی به منظور بهبود پایگاه علمی و فناوری کشور، باید تأمین مالی تحقیقات و اجرای سیاست‌ها را بر عهده داشته باشد؟ خط­‌مشی علم، فناوری و نوآوری مدعی توسعۀ محیطی اجتماعی و اقتصادی است که این محیط منجر به تولید هر چه بیشتر علم و فناوری می‌شود و تجاری‌سازی چنین پیشرفت­‌هایی را نیز از طریق نوآوری تسریع می­‌کند. در سطح ملی، این امر اغلب مستلزم تأمین مالی تحقیقات علوم پایه و تلاش برای مرتبط کردن دانش علمی موجود به سازوبرگ‌های تحقیقاتی کاربردی جهت توسعه برنامه‌های داخلی می‌باشد. به طور معمول، وظیفه تبدیل نتایج تحقیقات به محصولات و خدمات خاص، به بخش خصوصی منتهی می‌شود. با توجه به ارتباط بین بودجه تحقیقات ملی و رشد اقتصادی، کشورها به طور فزاینده در حال توسعه خط‌مشی‌هایی هستند تا منابع علم، فناوری و نوآوری را به آن دسته از مناطق که نتایج بیشتری را تولید خواهند کرد هدایت کنند. اما چرا دولت مورد نیاز است؟

مقدمه

نمایشگاه ملّی دو سالانه گیاهان دارویی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنّتی ایران از تاریخ 21 آبان ماه 1397 شروع و تا 24 ام این ماه ادامه دارد. در این نمایشگاه شرکت‌های مختلفی که هر یک در طول زنجیره ارزش نوآوری فعالیت‌های گوناگونی انجام می‌دهند، گرد هم آمده که علاوه بر تقویت ارتباط خویش با یکدیگر، فرصتی برای کشف مسائل این بخش از سوی محققان فراهم می‌آورند. به این منظور، در نمایشگاه حاضر شدم و سؤالی را با آنها در میان گذاشتم؛ «تحریم چه تأثیری روی فعالیت‌های شما –از ایده‌پردازی، خلاقّیت و انجام پژوهش گرفته تا تجاری‌سازی و تبدیل آن‌ها به فناوری و سپس نوآوری- داشته است؟» با شرکت‌های مختلفی کوتاه گفتگو کردم که چکیده‌ای از گفتگوها در زیر آمده است.

⁦چرا سطح رفاه در کشور پائین است؟ 

راه برون رفت از آن چیست؟

آیا راه‌حل آن کاهش میزان سرمایه‌گذاری در صنایع نظامی‌ست؟

شاید شما هم بعضا دیده باشید که برخی افراد، راه‌حل بهبود و افزایش سطح رفاه جامعه را کاهش میزان سرمایه‌گذاری در صنایع نظامی می‌دانند. آیا تجویز آنها به لحاظ علمی درست است؟

در وهله اول باید اینطور بگویم که این افراد، اولین اصل اقتصادی را به خوبی فهمیده‌اند؛ اینکه هر تصمیم با مبادله مواجه است. به بیان دیگر، تصمیم‌ها و سیاست‌ها با نوعی تزاحم مواجه‌اند. مثلا اگر شما تصمیم به ادامه تحصیل داشته باشید، فرصت ورزشکار شدن به صورت حرفه‌ای را از دست خواهید داد. این مبادلات، در سیاست‌های دولتی نیز وجود دارد؛ اگر سیاست دولت تقویت بعد نظامی باشد، طبیعتا منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در سطح رفاه مردم و خرید کالاهای رفاهی را از دست خواهد داد. به بیان دیگر، هر چه کشوری به لحاظ نظامی قوی‌تر شود به ناچار سطح رفاهش پائین‌تر خواهد آمد. 

از طرفی کشور ایران با دشمنی دیرینه آمریکا و یا دیگر کشورهای منطقه مواجه است، و تقویت بعد نظامی برای آن امری ضروری است. در عین حال برخی که از وجود این مبادلات آگاهی دارند، کاهش سرمایه‌گذاری در صنایع نظامی را راه برون‌رفت از این تزاحم می‌دانند اما این پیشنهاد بسیار ساده‌انگارانه است. به عبارت دیگر، این پیشنهاد با تطمیع مردم به داشتن زندگی بهتر، آنها را به کام مرگ خواهد فرستاد.

اما راه‌حل؛

برای افزایش سطح استاندارد زندگی مردم، کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نظامی نیست بلکه سرریز فناوری نظامی به حوزه‌های دیگر است.

مثال:

بهتر است بدانید GPS که امروزه بستر کسب‌و‌کارهای اینترنتی شده است (مثل اسنپ و تپسی در ایران)، برای اولین‌بار با سرمایه‌گذاری وزارت دفاع آمریکا ایجاد شده است. سرریز این فناوری به حوزه کسب‌و‌کار موجب رونق این فضا و افزایش سطح رفاه مردم شده است. به عبارت دیگر، نه تنها قوت بعد نظامی از استاندارد زندگی نکاست بلکه زمینه ساز رشد آن شد. به همین شکل، راه افزایش سطح رفاه در کشور ما نیز کاهش بودجه دفاعی نیست بلکه سرریز فناوری آن به سایر حوزه‌هاست. مثلا در کشورمان دوربین خودکار تشخیص تصویر و تیراندازی برای نقاط مرزی داریم که می‌توان از این فناوری در حوزه پزشکی برای تحلیل عکس‌های گرفته شده و پیش‌بینی بیماری‌ها در آینده استفاده کرد.

تعریف

اقتصاد نوآوری یک تئوری اقتصادی در حال رشد است که بر کارآفرینی و نوآوری تأکید دارد. اقتصاد نوآوری بر دو اصل اساسی استوار است: یکی اینکه هدف اصلی سیاست اقتصادی باید تحریک بهره‌­وری بیشتر از طریق نوآوری بیشتر باشد و اصل دیگر این که بازارها همیشه با تکیه بر منابع ورودی و سیگنال‌های قیمت، در تحریک بهره‌وری بیشتر، و در نتیجه رشد اقتصادی مؤثر نخواهند بود.

اقتصاد نوآوری در تضاد با دو دکترین سنتی اقتصاد یعنی اقتصاد نئوکلاسیک و اقتصاد کینزی قرار دارد.